SADETTİN TÜRÜT VE RİZE TARİHİNE IŞIK TUTAN HATIRALAR
Rize’de tarihin izlerini ararken Saygı Değer büyüğüm Hasan Tuncer Türüt’ün hep desteğini gördüm. Babasından kendisine kalan arşivini, kendisinin uzun yıllara dayanan tecrübelerini, yüreğini, heybetli binalara inat tarihi gizeminden güzelliğinden zerre taviz vermeyen evinin kapılarını bize açmıştır. Hasan Tuncer Türüt ağabeyimle eski defterleri açıyor, hatıraları, Rize’nin yakın tarihinde yaşanan birçok gelişmenin tanığı olan ve bir dönemde Rize’ye gelen ülkemizin renkli siyasetçilerini ağırlayan Rize’de ilk bando ve futbol takımlarını kuran ilk sinemayı getiren babası Sadettin Türüt’ü konuşuyoruz.
EVİNİ RİZE İDADİSİ HİZMETİNE VERDİ
*Babanızı bize anlatırmısınız?
1900 yılında Rize Merkez Çarşı Mahallesi’nde doğdu. Hasan Sabri Efendi’nin oğludur. Bir erkek, üç kız kardeşi vardır. İlk mektebi Rüştiyeyi ve idadiyi Rize’de okudu. Eğitim gördüğü yıllarda Rize İdadisi yer sorunu yaşıyordu. Bir süre bu okul Türüdizade Hasan Sabri Efendi’nin evinde eğitim verdi. Askerliği ülkemizin işgali dönemine rastlamaktadır. Askerliği Rize de yapmıştır.
KURULUŞTAN KURTULUŞA
*Kurtuluş savaşına katılıyor. Ve savaşın hemen ardından Rize’de futbol takımı kuruyor.
Evet. Gönüllü olarak kurtuluş savaşına katılmıştır. Binbaşı Kalkavanzade Kahraman Bey’in yanında yer aldı. İstiklal madalyası sahibidir. Rize idman Yurdu’nun kuruluşunda büyük katkıları oldu. Ayrıca Rize’nin ve Rize İdman Yurdu futbol takımının ilk futbolcularındandır. Kuruluşunu yaptığı Rize İdman Yurdu takımının formalarını evde yıkatırdı. Rize de ilk bando takımının kuruluşunu gerçekleştirdi. Ağabeyisi Seyfettin Bey ile birlikte Kars’ta mağaza açtı. 1933 yılına kadar orada kaldı. Topçuoğlu Mustafa Bey ile birlikte müteahhitliğe başladı. Mustafa Bey’in vefatı ile birlikte (1944) Mustafa Kuveloğlu ile ortak çalışmaya devam etti. O zaman ki adı doğu yolları, şimdi ki adıyla Türkiye kara yolları üzerinde çalışmalar yaptı. Yapımı gerçekleştirilen Of, Eskipazar, İyidere, Çayeli, Ardeşen ve Pazar’da çelik konstrüksiyon grup köprüleri yaptı. Bu işler o zaman ki imkânlara görev dev işlerdi. Erzurum Grup İnşaatı, İstanbul Üniversitesi, Trabzon Lisesi yapımında müteahhit olarak görev yaptı. 1944 yılında CHP Rize İl Başkanlığı ve Rize Halkevi Başkanlığı görevine getirildi. 1950 yılına kadar bu görevde kaldı.
ÖNEMLİ MİSAFİRLER
İsmet Paşa sizin evinize misafir oluyor.
Türk siyasetinin renkli isimleri başta İsmet İnönü, Kasım Gülek olmak üzere Rize ziyaretlerinde bizim evimizde misafir olurlardı. Babamla özel dostlukları vardı. Trabzon'da 'yürüyen tarih' olarak adlandırılan Şevket Çulha Trabzon İdman Ocağı ile Rize’ye gelince hasta olduğu bir ay süre ile bizim evimizde misafir oldu. 1946 yılında ilk sesli sinemayı Rize’ye getirdi. DP iktidara gelince devlet ihalelerine girmedi. Özel işler yaptı. 15 Aralık 1968 de vefat etti. İki kızı ve iki oğlu vardır.
ONLARIN ÖNCELİĞİ RİZE’NİN MENFAATIYDI
*Babanızın ülkemizde ilimizde söz sahibi olan dostları vardı. Bunlardan biri olan Rize Belediyesi Eski Başkanı Ekrem Orhon ile ilgili babanızın ve sizin hatıralarınızdan biraz söz edermisiniz?
Ekrem Amca’nın baba eviyle evimiz karşılıklıydı. Ekrem Orhon mezun olup Amerikan’dan geldiğinde babamın yanında mühendisliğe başladı. Bende Ekrem Amca için hazırlanmış altında Şantiye Şefi Sadettin Türüt yazan babamın imzasının taşıyan maaş bordrosu vardır. Rize’de İstiklal Okulu’nun binasını Ekrem Amca yaptı. 1963 yılında Rize belediye başkanlığına aday oldu ve kazandı. Ben on beş yaşındaydım. Adaylık niyetini ilk babamla paylaşmıştı. O yıl babamın bacağı kesilmişti. Düzenlediği bütün mitinglere toplantılara babam tekerlekli sandalye ile katıldı. Onu ben getirirdim. Rize’ye gelip bizim evin alt tarafında İslamoğulları’nın evinin üçüncü katında yerleştiler. Uzun yıllar burada oturdular. Mesai bitiminde Ekrem Amca daireden çıkar bizim eve babamın yanına gelirdi. Bazen bu sohbete Rahmi Arer ve başka arkadaşları da dâhil olurdu. Öncelikleri hep Rize’nin menfaatiydi. Bir sonraki seçimlerde değişik partiden seçime girdiği için babama “ne yapacağız diye sordular. Babam “Rize’yi kurtaracak olan Ekrem Orhon’dur. Benim başka partiye oy veremem. Ama siz ona hep destek olun” dedi. Bizim evde herkes Ekrem Amcaya oy verdi, destek verdi.
HASAN TUNCER TÜRÜT KİMDİR?
Hasan Tuncer Türüt, 22 Ekim 1948 tarihinde Rize’de doğdu. Rize İstiklal ilkokulunun ardından, orta öğrenimine Rize Lisesi’nde başladı. Rize’de ticaret lisesi açılınca bu okula geçti. Sağlık sorunları yaşayan babasının işlerinin başına geçti. 1966 yılında CHP Rize Merkez Gençlik Kolları başkanlığı göreviyle aktif siyasete adım attı. 1967 yılında CHP Rize İl Gençlik Kolları başkanlığı görevine getirildi. 1969 yılında askere gitti. Askerlik sonrası Murat Kumbasar’ın İl Başkanlığı’ndaki CHP Rize İl Yönetim Kurulu’nda siyasi çalışmalarını sürdürdü. İl sekreterliği yaptı. Bir yanda da müteahhitlik yapıyordu. 1977 seçimlerinde Murat Kumbasar’ın aday olması sonucu İl Başkanlığı’na seçilen Batur Morgül’un döneminde İl Başkan Yardımcılığı olarak yer aldı. Bütün ön seçimlerde, genel seçimlerde, partisinin teşkilatlanma, mitin düzenlemelerinde çalışmalarında aktif olarak görev yaptı. 12 Eylül Darbesi'nden sonra 1983'te siyasi faaliyetler serbest bırakılınca, kapatılan CHP tabanını sahiplenmek için kurulan Sosyal Demokrasi Partisi’nin (SODEP) Rize Kurucu İl Başkanı Ekrem Bayraktar’ın Belediye Başkan Adayı olmasının ardından kongreye gidildi. Yapılan kongre sonrası İl Başkanlığına Hasan Tuncer Türüt getirildi. Halkçı Parti ve Sosyal Demokrasi Partisi'nin 3 Kasım 1985 tarihinde birleşmesiyle kurulan Sosyal Demokrat Halkçı Parti’nin Rize İl Kurucu Başkanlığı’nı üstlendi. Yapılan İl kongrede yeniden il başkanlığına seçildi. Kuruluşunu gerçekleştirdiği DİSK’e başlı Türkiye Gıda Sanayii İşçileri Sendikası (ÖZ GIDA İş) sendikasının Bölge başkanlığı kuruluşunu gerektirerek 1992-94 yılları arasını başkanlığını yaptı. Erdal İnönü ile özel bir dostluğu vardı. Babaları da dosttu. İsmet İnönü’yü Rize ziyaretinde babası evinde ağırlamıştı…
Çayhan Orhon Dervişoğlu ile birlikte hazırladığımız Ekrem Orhon Armağan Kitabı’ndaki bilgi belge desteği yanında bu güzel bilgiler ve doyumsuz sohbeti için değerli ağabeyim Hasan Tuncer Türüt’e teşekkür ediyorum.
Fatih Sultan KAR / İST.
