Pazar’da yaşayanlar bilir, Yukarı Soğuksu mahallesinin üst tarafında eski adı Hoşneşin olan Gazi Mahallesi’nde yerleşik ve kendilerine “Dervişler”  denilen bir topluluk vardır. Günümüzde az çok Pazar’a ve Pazarlı’lara entegre olmuş olan bu topluluğun, Laz olmadıkları ve yöreye sonradan gelme oldukları herkesçe bilinmekte ve kabul edilmektedir. Peki, bu insanlar kimlerdir, nereden ve ne zaman gelmişlerdir, neden Pazar’a yerleşmişlerdir? Bu insanlarla ilgili arşivlerimizde bulunan resmi kayıtlar var mıdır? Şimdi bu sorulara cevap arayalım.

Öncelikle belirtmekte fayda var ki, pek tabii bu toplulukla ilgili resmi kayıtlar mevcuttur. Bu topluluk Osmanlı Devleti’nin resmi kayıtlarına “Göçebe Ekrâd Tayfası” ismiyle geçmiştir. Bu da günümüz Türkçesi ile tam olarak “Göçebe Kürtler Tayfası” demek oluyor. Osmanlı Devleti arşivinde Doğu Anadolu kökenli aşiretlerle ilgili belgelerde kullanılan ve Kürtler demek olan “Ekrâd” sözcüğü, etnik bir terim olan Kürtleri ifade ettiği gibi, sosyal bir terim olarak göçebe yaşayan Arap, Türk ve özellikle Çingene kökenli toplulukları da ifade etmektedir. Hatta Yavuz Sultan Selim dönemine ait Tapu Tahrir Defterleri’nde Kılıçlı, Döğer, Avşar ve İğirmidörtlü gibi Türk olduğu kesin bir şekilde bilinen konar-göçer aşiretler için de “Ekrâd” tabiri tercih edilmiştir. Pazar’a yerleşen söz konusu topluluğun geçmişte farklı bir dile sahip oldukları da göz önüne alındığında Kürt ya da Arap kökenli olmaları kuvvetle muhtemeldir. Hatta mahallelerine gidilen güzergâhta “Arap Mahallesi” denilen bir mevkinin bulunması Arap kökenli olmalarını daha gerçekçi kılmaktadır.

Dervişler topluluğunun Pazar’a gelip yerleşmeleri tam olarak 30 Mart 1836 tarihinde vuku bulmuştur. Geldikleri yer ise, Hopa’nın Kemalpaşa (Makriyal) beldesidir. 1835 tarihinde Kemalpaşa’da kayıtlara geçen göçebe bu tayfa, yaklaşık bir yıl sonra Pazar’a yerleşmişlerdir. Pazar’a yerleşmeleri padişah fermanı ile olmuştur ve yerleşmeleri ve arazi tahsisi gibi işlerle Basazade İbrahim Ağa ilgilenmiştir.
1919 yılında yaklaşık 5 ay Pazar Askeri Şube Başkanlığı da yapmış olan Tirebolulu Binbaşı Hüseyin Avni Bey’in 25 sayfalık “Trabzon İli Laz mı ? Türk mü?” çalışmasının Atina ile ilgili kısmında Dervişlerden de bahseder. Yazara göre bu Dervişler Atina’ya kalıcı olarak yerleşmeden önce de sık sık Atina’ya gelip giderlermiş. Sonunda Basazade İbrahim Ağa, hakan fermanıyla bunları şimdiki Gazi Mahallesinin olduğu yere yerleştirmiştir. Yazar; dervişlerin farklı bir kültüre sahip olduklarını, değişik bir dilleri olduğunu, Pazarlı’ların ilk başlarda bunları Çingene olarak gördüklerini ancak fermanla geldikleri için Çingene olamayacaklarını, Pazar’a yerleşmeden önce tüm Rusya’yı Çin’e kadar gezdiklerini, asıllarının Görele’den gelme olabileceklerini birkaç cümle ile anlatır.
Göçebe dervişler, Pazar’a 11 ayrı aile olarak yerleşmişlerdir. Bu aileler; Hacıoğlu, Hacıbekiroğlu, Mollahasanoğlu, Ömeroğlu, Hamzaoğlu, Emiroğlu, Mollabekiroğlu, Hacımenteşoğlu, Sürmenelioğlu, Mehmedoğlu ve Gençoğlu aileleridir. Gelen ahalide yaklaşık 20 yetişkin erkek ve başlarında onlardan sorumlu olan muhtar Gençoğlu Ömer bulunuyordu. Çocuklar da dâhil edildiğinde kafile tam olarak 51 erkekten oluşuyordu ve kadınları da düşündüğümüzde toplamda 100 kişilik bir göçebe tayfası oldukları anlaşılmaktadır. Günümüzde bu aileler büyük ölçüde Pazar halkına entegre olabilmiştir. Arşiv kayıtlarına göre yöremizde benzer bir göçebe topluluk, Arhavi’nin Musazade (Çarnevat) mahallesinde görülmektedir.
 
  

M.Ü.hiçyılmaz
24.06.2014 20:26:38
sükrü bey, tabiki beni kimsenin tuttuğu yok, ben yukarıdaki makaleye 1 gram yorum katmadım, sadece belgelerde karşıma çıkan bilgileri makaleye dönüştürmeye çalıştım. kendi düşüncülerimi paylaşmadım. kendi düşüncelerime göre ilk gelen 11 aileden 3 tanesinde "hacı", 2 tanesinde "molla" unvanı geçtiğine göre gayet dindar bir toplulukla karşı karşıyayız demektir. bu da zannettiğimiz gibi bu toplulukların anladığımız çingene olmadıklarını gösteriyor. kaldı ki aşağıda yorum yapan tolga arkadaşımız "bağdat aşiretlerinden" olduğunu söylüyor, bu gayet tutarlı bir bilgi.

Hatice Hacışahinoğlu Şahinler
2.06.2014 11:26:33
çok güzel yazmışsınız....tarih belge arşiv den anlatılmalı ....tebrikler kardeş....

Ali Taşpınar
2.06.2014 11:45:05
sn.murat ümit hiçyılmaz! makalende belirttiğin "dervişler" arapoğulları adlı bir türkmen aşiretinin koludur. ilk olarak hazar'ın doğusunda mangışlak'ta görülmüşler, daha sonra anadoluya ve doğu karadeniz'e gelmişlerdir. bu konuda benim tdav'nın 301. sayısında bir makale yayınlanmıştır.

mjora
2.06.2014 15:07:34
kafkas çingenesi olarak geçer bu halk ve kendilerine bir çingen dili kullanırlar.

M.Ü.Hiçyılmaz
2.06.2014 16:42:42
ali hocam, bu tayfanın ne olduğunu makalede belgelere dayalı olarak belirttim. bunlara pazar'da arapoğulları falan denmez. bunlar 1835'de osmanlı devleti göçebe kürtler demiş, siz 2014'de türkmen yapmaya çalışıyorsunuz. onları gerçekten tanısaydınız ve konuştukları dil hakkında en ufak bir bilgiye sahip olsaydınız, türkmen topluluklarla yakından uzaktan ilgisinin olmadığını bilirdiniz. türkmen olduklarını tespit ettiğiniz arapoğlu tayfası bunlar değil ali hocam, emin olun.

Elekçi Hozger
2.06.2014 18:07:22
sonuçta herkes biryerden gelip biryere gitmiş. çok önemli değil. hangi coğrafyayı yurt edinmişlerse oralıdırlar. uçan kuşu türk yapma derdi olmamalı kimsenin. farklı dillerini yaşatmak için aklı başında bir iki kişi çıkar herhalde içlerinden.

İlhan Baykan
2.06.2014 20:26:10
eski türkçeyi biraz bildiğimden '' kurdukları köye '' hoşnişin '' derler ibaresi var. sanki hemşini hatırlatır gibi...selamlar

tolga
2.06.2014 23:27:52
Guzel kardesim ben dervisim ve soyagacimizi arastidik kokenimiz bagdat asiretlerine bagli senin bunu yayinlamaktaki derdin ne

ilhan baykan
3.06.2014 00:47:10
hoşnişin = 1- rahat yerleşmiş, 2- göçebe (farsça) ferit develioğlu - ansiklopedik lugat

şükrü tahir çelikk
5.06.2014 23:38:52
Arkadaslar benim anne tarafim hakkindaki makaleyi okudum simdi ve cok merak ettim ne oldugumuzu ama kurt veya cingen merakla izliyorum sizi murat bey

sukru t celik
13.06.2014 04:14:58
Murat bey peki bu vatandaslar hopaya nerden gelmis ,bakmadnuzmi ben size biraz dillerinden bahsediyim isterseniz .canna,gel- bunik,burasi- ceylesme,soyleme- molik.polis.peyez,ekmek- tuke,ev- bunun gibi bir kac kelimeden ibaret ve bende bu kelimeleri dusundugumde turk diline benzer kelimeler yani cagrı yaptigini gordum saygilar

sukru t celik
15.06.2014 16:44:12
Arkadasim murat bak bu konuyu devrimci karadeniz diye biyerdede okudum bana sorarsan size bi imkan vermisler onu nasil kullancanizi sasirmissiniz elin rumlari ve kominisleri sizi kaca tuttu bilmiyorum ama bence haci dayim bu dediklerinizi duysa idi herhal hacca falanda gitmezdi sizi kaileye alıp yada biz cok memleket gezdik heryerden bir cumle aldik sizin gibi kic buyutmedik falanmi derdi adamlar bildigim kadariyla istanbulda cikmadigi pazar yoktu sen ve degerli ailen belki pazardan trabzona gitmeyi bilmezlerdi bilmekmi ogrenmemekmi ayip yada şoyle diyelim siz 10 ar sene cingen arap ve kurtlerle bereber komşuluk yapin bakalim hic kelime ögrenmicekmisini bence ogrenemessiniz almaz kafaniz dimi

kadir turgut
4.06.2015 01:10:20
Ben bir lazım ama sen atıyorsun öyle geldi bana yok rum yok kürt yok arap sen ne ayaksık böyle bir araştırmayı nasıl yaptın çok merakediyorum yalandan okumuşsun gibi geliyor bizim memleketimizde kürt te olunur lazda olunurama önce adam olucaksın elbette saygıduyuyorum her yazdıklarına ama sonu dervişlerindir diye bir laf var 100 senedir de söyleniyor onuda araştır bi zahmet sonu dervişlerinmidir saygılar.

İlker
22.11.2015 14:36:20
Laz(mergel,Rum) soyu olmadıkları kesin gerisi pekte önemli değil

Yeter Defne Hacıbekiroğlu
14.11.2016 10:49:52
BIROYÊ HESIKÊ TÊLÎ LAKAPLI YAZIDA BAHSEDİLEN(IBRAHIM AGA) EKRAD TAYFASI KÜRTLEŞMİŞ TURKLER IBRAHIM AGANIN ABDULLAH ADINDA OĞLU VARDIR MESLEKLERI MANİFATURACİLIKTIR. BENIM BÜYÜK DEDEM FERHAT'İN DA IBRAHIM VE ABDULLAH ADINDA ÇOCUKLARI VARDIR MUHTEMEL KULTURLERI GERIGI ATASININ MESLEGINI VE İSİMLERİNİ ALMIŞTIR BUYUK DEDEM VE DEDEMDE GECMISTE MANİFATURACİLİK YAPMISTIR. PADIŞAH FERMANI İLE BU TÜRKMENLER DERVİSLER BULUNDUKLARI YERE YERLESTIRILMISLERDIR. IGDIR SEVDASİ ADLI KİTAP BU KONUDA BİLGİ VERİCİDİR. HACI İBRAHİM AĞA ERMENİLERLERLE BÜYÜK MUCADELE VERMİŞ 3.000 NE YAKIN TÜRKÜ KURTARMIŞTIR. BU FEDAKÂR İNSAN MİLLİ MUCADELE SONRASI HÜKÜMETLE ANLAŞMAZLIĞA DÜŞER VE AĞRI DAĞINÀ YERLESIRLER. KESİNLİKLE ÇİNGENE DEĞİLDİRLER.

c.n.noyan
14.11.2016 20:09:03
sayın editör iç içe olan 3 adet mesaj yazdım sen sadece birini yayınlamısın. öbür iki mesajda ne sakınca gördünkü yayınlamadın. neden sansürledin editör;gelmemiş olabilir.tekrar atarmısın saygılarımla

Yeter Defne Hacıbekiroğlu
13.11.2016 20:01:06
Konar gocer Kurt degil, Konar gocer Turk olma ihtimalimiz cok yuksek lütfen kapsamlı araştırın yada değiştirmeyin Ekrad kelimesinin kullanildigi iki anlam vardir sadece kürt aşireti degildir Osmanlılar da ekrad tanımlamasını konar-göçer aşiretler için kullanmışlardır Yavuz Selim zamanında tutulmaya başlanan tahrir defterlerinde ekrat tabiri, Türk olduğu kesin olan birçok konar-göçer Türk aşireti için kullanılmıştır. Konu ile ilgili olarak yazar Baki Öz, 'Ekrat taifesi, Osmanlıca'da ko-nar-göçer, henüz konar-göçerliği bırakmamış, Kürtleşmiş Türk boylarının adıdır'der."

c.n.noyan
13.11.2016 15:56:03
kırım türklweri rus zülmünde batum karş üzerinde gelmişler o dolaylarda ikamet etmişlerdir. soadlarında yola çıkarak bakıldığında gazı mah. sadece mollahasanoğlu soyu, hacısüleymanoğlu soyu(bize anlatılan atab adı) hacıbekiroğlu dişinda bir aile soyu tanımadım. duymadım. hopadan, trabzon akçaabata kadar bu ailesoy işimleri mevcutur. bilindiği gibi bir zamanlar trabzon akçaabat bir limandi. gemiler oraya yanaşır orda yuklerini boşatırdılar. denizde geldiysek iki taraflı kırım türkleri olmalıyız. şayet karada geldiysek o zaman erzıncanda şah işmailde kaçan türkmenleriz. bu olaşılıklar göz önüne alındığında kurt olma olasılığı çok zayıf bir hal almış oluyor. ermeni olma durumu dil bakımındada kulanılan dört beş dil yapısında plma olasılıgı sıfırdır. buyuk ihtimalle osmanlıya yardım eden türk aileleri olma olasılığı çok yüksektir.

Stc
16.12.2016 05:32:30
Ne kada ne olsamda kendimi belli etsem diye yirtinir insanlar ama istesekte dengine varir 'madem dengine verceksin bize neden gosterip duruyorsunuz

Noyan
1.12.2018 22:14:58
Sap ile samanı kariştirmak Kolaya kaçmak Bu makalede hepsi var İnsan biraz araştırır. Dil değiginiz olaya deyineyim öncelikle Ne kadar asimilasyon yapılsa bile dil kısa zamanda unutulmaz Bir kaç kelime bilmeklede bir irkin kökene ayit olduğunuda kanıtlamaz. Kürt yaftasını Devrişlere yakıştırma cabaları asılsız vede kanuıtsız bir ideada ibarettir. Bir kaç kelime Devriş halkı yüz yıllardır ticaret yapmaktadır, Yüz yıllar önce ticaret güzergahi Giresun Ve Kars arasını kapsamaktadır. Kendinize sorun lazcayi bunca senedir nunutmadınızda Devrişler kısa sürede dillerini nasıl unuturlar. Sorun kendinize Padişahın yaveri bu insanların yerleşimi toprak saybi olmalarını ve de paraşal destek neden vermiştir. Size Bu konuyu Osmanlı kaynaklarını tarayarak araştıran Prof. Yusuf Halaçoğlu, ekrad terimi ile ilgili olarak şöyle diyor: Oguz boyunda olduğumuzun kanıtıdır. http://www.turktoresi.com/viewtopic.php?f=42&t=3216

Asli Bayar
2.10.2019 13:58:13
Hayir Kürtlükle alakasi yok. Bizim sulale dervisler ve Batum curuksudan gelme Türkler. Dervis denmesinin nedeni Batuma osmanli tarafindan dini yaymak icin gonderilmesidir.

Vasfiye BASA
24.05.2020 23:34:47
Arap olduklari soylenyor... Yerlestiren Basazade Ibrahim aga benim buyuk dedem olur. Ve Sezen Aksunun babasinin aileside bu yerlestirilen ailelerdendir... Ellerinize saglik.

Defne Hacıbekiroğlu
23.04.2023 11:18:40
Sayin Editor benim Dedem HACIBEKİROĞLU Nenem DERVİȘOGLU Bende bir dervişim Haci ve dervis neyin kimin oğlu olduğumuz gördüğünüz gibi belli. sizin asıllarınizda seref onur izzet sahibidir umarim. Bir azinligi saglam olmayan kaynaklarla soysuzlastirmaya calismak soylariyla alakali saglam olmayan kaynaklardan varsayimlar üretmek izzete sahsiyete saygisizliktir. Biz azinlikta olsak pazara entegre olmuş aldıkları soyadlardan soy soplari belli kisileriz yani attiginiz basliktaki dervisleriz içeriğini çelistirdiginiz attığınız baslikla celistiginiz Izzet onur seref sahibi DERVİŞLERIZ...

Pazar’da “Dervişler” Meselesi

Murat Ümit HİÇYILMAZ

2.06.2014 09:07:16

62