Murat Ümit HİÇYILMAZ
Tarih: 02.06.2014 09:07
Pazar’da “Dervişler” Meselesi
Pazar’da yaşayanlar bilir, Yukarı Soğuksu mahallesinin üst tarafında eski adı Hoşneşin olan Gazi Mahallesi’nde yerleşik ve kendilerine “Dervişler” denilen bir topluluk vardır. Günümüzde az çok Pazar’a ve Pazarlı’lara entegre olmuş olan bu topluluğun, Laz olmadıkları ve yöreye sonradan gelme oldukları herkesçe bilinmekte ve kabul edilmektedir. Peki, bu insanlar kimlerdir, nereden ve ne zaman gelmişlerdir, neden Pazar’a yerleşmişlerdir? Bu insanlarla ilgili arşivlerimizde bulunan resmi kayıtlar var mıdır? Şimdi bu sorulara cevap arayalım.
Öncelikle belirtmekte fayda var ki, pek tabii bu toplulukla ilgili resmi kayıtlar mevcuttur. Bu topluluk Osmanlı Devleti’nin resmi kayıtlarına “Göçebe Ekrâd Tayfası” ismiyle geçmiştir. Bu da günümüz Türkçesi ile tam olarak “Göçebe Kürtler Tayfası” demek oluyor. Osmanlı Devleti arşivinde Doğu Anadolu kökenli aşiretlerle ilgili belgelerde kullanılan ve Kürtler demek olan “Ekrâd” sözcüğü, etnik bir terim olan Kürtleri ifade ettiği gibi, sosyal bir terim olarak göçebe yaşayan Arap, Türk ve özellikle Çingene kökenli toplulukları da ifade etmektedir. Hatta Yavuz Sultan Selim dönemine ait Tapu Tahrir Defterleri’nde Kılıçlı, Döğer, Avşar ve İğirmidörtlü gibi Türk olduğu kesin bir şekilde bilinen konar-göçer aşiretler için de “Ekrâd” tabiri tercih edilmiştir. Pazar’a yerleşen söz konusu topluluğun geçmişte farklı bir dile sahip oldukları da göz önüne alındığında Kürt ya da Arap kökenli olmaları kuvvetle muhtemeldir. Hatta mahallelerine gidilen güzergâhta “Arap Mahallesi” denilen bir mevkinin bulunması Arap kökenli olmalarını daha gerçekçi kılmaktadır.
Dervişler topluluğunun Pazar’a gelip yerleşmeleri tam olarak 30 Mart 1836 tarihinde vuku bulmuştur. Geldikleri yer ise, Hopa’nın Kemalpaşa (Makriyal) beldesidir. 1835 tarihinde Kemalpaşa’da kayıtlara geçen göçebe bu tayfa, yaklaşık bir yıl sonra Pazar’a yerleşmişlerdir. Pazar’a yerleşmeleri padişah fermanı ile olmuştur ve yerleşmeleri ve arazi tahsisi gibi işlerle Basazade İbrahim Ağa ilgilenmiştir.
1919 yılında yaklaşık 5 ay Pazar Askeri Şube Başkanlığı da yapmış olan Tirebolulu Binbaşı Hüseyin Avni Bey’in 25 sayfalık “Trabzon İli Laz mı ? Türk mü?” çalışmasının Atina ile ilgili kısmında Dervişlerden de bahseder. Yazara göre bu Dervişler Atina’ya kalıcı olarak yerleşmeden önce de sık sık Atina’ya gelip giderlermiş. Sonunda Basazade İbrahim Ağa, hakan fermanıyla bunları şimdiki Gazi Mahallesinin olduğu yere yerleştirmiştir. Yazar; dervişlerin farklı bir kültüre sahip olduklarını, değişik bir dilleri olduğunu, Pazarlı’ların ilk başlarda bunları Çingene olarak gördüklerini ancak fermanla geldikleri için Çingene olamayacaklarını, Pazar’a yerleşmeden önce tüm Rusya’yı Çin’e kadar gezdiklerini, asıllarının Görele’den gelme olabileceklerini birkaç cümle ile anlatır.
Göçebe dervişler, Pazar’a 11 ayrı aile olarak yerleşmişlerdir. Bu aileler; Hacıoğlu, Hacıbekiroğlu, Mollahasanoğlu, Ömeroğlu, Hamzaoğlu, Emiroğlu, Mollabekiroğlu, Hacımenteşoğlu, Sürmenelioğlu, Mehmedoğlu ve Gençoğlu aileleridir. Gelen ahalide yaklaşık 20 yetişkin erkek ve başlarında onlardan sorumlu olan muhtar Gençoğlu Ömer bulunuyordu. Çocuklar da dâhil edildiğinde kafile tam olarak 51 erkekten oluşuyordu ve kadınları da düşündüğümüzde toplamda 100 kişilik bir göçebe tayfası oldukları anlaşılmaktadır. Günümüzde bu aileler büyük ölçüde Pazar halkına entegre olabilmiştir. Arşiv kayıtlarına göre yöremizde benzer bir göçebe topluluk, Arhavi’nin Musazade (Çarnevat) mahallesinde görülmektedir.
Orjinal Köşe Yazısına Git
— KÖŞE YAZISI SONU —
